Herbestemming van de poppencollectie van CEMPER
Historische poppencollectie
Eind 2019 startte CEMPER, het Centrum voor Muziek- en Podiumerfgoed, de zoektocht naar een nieuwe thuis voor haar collectie van honderden historische theaterpoppen. CEMPER beheerde tot voor kort honderden theaterpoppen afkomstig uit twee belangrijke collecties uit Mechelen en Gent. Een groot deel van de poppen werd in Mechelen verzameld, gemaakt of gebruikt door drie generaties van de familie Contryn en door medewerkers van de School voor Poppenspel (1970−2002) en de figurentheaters Spelleke van Ulenspiegel (1942−1943) en Hopla (1948−1964). Paul Contryn is vandaag nog steeds als figurenmaker en scenograaf verbonden aan het theatergezelschap DE MAAN. Daarnaast maken ook poppen van het Gentse Theater Taptoe, gesticht door Luk De Bruyker, deel uit van de collectie (1968−2010).
CEMPER is echter in de eerste plaats een dienstverlenende erfgoedorganisatie en geen beheerder van collecties zoals musea. De Vlaamse overheid gaf CEMPER de opdracht om voor deze historische collectie een nieuwe, betere bestemming te zoeken.
Wat vooraf ging: inventariseren en waarderen
De voorbereidingen voor de zoektocht naar een nieuwe eigenaar startten meer dan vijf jaar geleden. Vrijwilligers van Museum Hof van Busleyden nummerden, labelden, fotografeerden en beschreven alle poppen.
Experten namen de collectie onder de loep en maakten een lijst op van de poppen die we als cultureel erfgoed kunnen beschouwen: 400 poppen die we willen bewaren voor volgende generaties. Dit ‘waarderingsonderzoek’ gebeurde dankzij steun van de Vlaamse overheid. Het is voor deze poppen dat een museum als nieuwe eigenaar werd gezocht.
“Het figurentheatererfgoed is iets heel bijzonders: het heeft jaren toeschouwers van alle leeftijden in vervoering gebracht, en bezit tot op de dag van vandaag het vermogen om te betoveren. In de handen van kundige spelers gebeurt dat in een handomdraai, voor je er erg in hebt. De historische collectie die CEMPER nu heeft ondergebracht bij andere erfgoedinstellingen is van onschatbare cultuurhistorische waarde. Door deze operatie is het voortbestaan van deze schat verzekerd.”
Roel Daenen, FARO, co-auteur ‘De Boom op het Dak. Verdiepingen in het figurentheatererfgoed’
Onverhoopt succes
We waren niet noodzakelijk op zoek naar één plek voor al onze poppen. Elke instelling heeft haar specifieke collectieprofiel en de collectie is bovendien erg divers en omvangrijk.
Een selectie van 22 potentieel geïnteresseerde instellingen uit binnen- en buitenland werd in het najaar van 2019 aangeschreven.
De respons was groot: 12 instellingen, waarvan 3 uit het buitenland, stelden zich kandidaat om delen van de collectie op te nemen. Er was ook grote interesse bij privéverzamelaars. Hier werd niet op ingegaan omwille van het niet-duurzame aspect van de bewaring op lange termijn. Een adviescommissie evalueerde alle voorstellen. De commissie bestond uit vroegere eigenaars van de poppencollectie, mensen die eerder al betrokken waren bij het waarderingstraject van de collectie en CEMPER-medewerkers. Met elk hun eigen expertise en perspectief kwamen de commissieleden tot een weloverwogen voorstel.
“We zijn erg blij dat zoveel musea het potentieel zagen van deze poppencollectie, de theaterpoppen spreken echt tot de verbeelding.”
Veerle Wallebroek, directeur van CEMPER – Centrum voor Muziek- en Podiumerfgoed
The winner is …
De 5 geselecteerde kandidaat-instellingen gingen akkoord met de voorstellen: Amsab-ISG, het Huis van Alijn, de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, het Museum Hof van Busleyden en het Centro Internacional del Títere de Tolosa (ES) zijn voortaan de trotse eigenaars van diverse onderdelen van de oorspronkelijke poppencollectie. Een overzicht van de poppen per instelling vind je via de links hiernaast. Huis van Alijn en Museum Hof van Busleyden nemen het grootste aantal poppen op.
”De 124 poppen die Museum Hof van Busleyden opneemt, tonen de rijke diversiteit en geschiedenis van het Mechelse figurentheater. Ze zullen niet in het depot verdwijnen, maar blijven bij figurentheater De Maan in de Brusselpoort. Daar worden ze ingezet voor toonmomenten en voorstellingen.”
Björn Siffer, schepen van cultuur Stad Mechelen
“As the director of TOPIC, the International Puppet Center and Museum of Tolosa, I want to deeply thank CEMPER for the fantastic gift you made to our centre. As you know, we are a non-profit organisation and our objective is to highlight the importance of puppetry heritage. It is very important to enlarge TOPIC’s collection with these puppets.”
Idoya Otegui, directeur Centro Internacional del Títere de Tolosa (ES)
Een museum – nu ook voor figurentheater
Dit traject kende ook op een ander vlak een groot succes. Tot voor kort bestond er in Vlaanderen geen collectiebeherende instelling die zich voluit engageerde om poppencollecties van landelijk belang te verwerven. Het Huis van Alijn werpt zich nu op om deze lacune in te vullen en om actief in te zetten op de verwerving ervan. Na jarenlange inspanningen door CEMPER en haar voorlopers om het potentieel van dergelijke collecties bloot te leggen, is er eindelijk een structurele oplossing voor de bewaring van figurentheatercollecties met een landelijke uitstraling.
“Poppenspel ligt ons nauw aan het hart in het Huis van Alijn. Het Huis van Alijn wenst een rol op te nemen om het cultureel erfgoed van het poppenspel duurzaam te bewaren, (publiek) te ontsluiten en te onderzoeken. We kijken uit naar de aankomst van de poppen in september en verwelkomen hen dan graag met een expo in 2022.”
Ann Van Nieuwenhuyse, directeur Huis van Alijn
Ontdek de collectie
De theaterpoppen vertellen ons duizend-en-één verhalen. Over historische evoluties binnen het figurentheater, over pioniers in maak- en speeltechnieken, over de passie van de Mechelse familie Contryn, en zo veel meer. Via de links aan de rechterkant kan je enkele verhalen uit de collectie ontdekken. Je vindt er ook de inventarissen van de poppen die naar de diverse instellingen verhuisden, een volledige inventaris met foto’s en het rapport van het waarderingsonderzoek.
“Een figurentheatercollectie die zo divers en omvangrijk is, verdient een goed onderkomen. Niet enkel omdat het belangrijk is dat ze goed bewaard wordt voor volgende generaties, maar ook omdat ze op deze manier opnieuw haar weg kan vinden naar het brede publiek én naar kunstenaars van vandaag en morgen, als inspiratie voor nieuw werk of om kennis te maken met figurentheater als kunstvorm. Het is heel goed nieuws dat er zoveel musea zich hebben geëngageerd om delen ervan op te nemen.”
Karel Van Ransbeeck, artistieke leiding Theater De Spiegel en voormalig bestuurder Het Firmament
Wat met de andere poppen?
De museumcampagne gold voor de poppen die destijds in het waarderingstraject gelabeld werden als theaterpoppen ‘met erfgoedwaarde’. De minder unieke stukken — zonder erfgoedwaarde — werden geschonken aan de Academie en het Stedelijk Conservatorium van Mechelen (Instrumentenfonds vzw) om in te zetten in de figurentheateropleidingen die ze aanbieden. Op deze manier kunnen de spel- en maaktechnieken aangeleerd worden aan volgende generaties.
“Alleen met verse en degelijke ingrediënten kan je een heerlijke maaltijd bereiden. Dat is niet anders voor figurentheater. Je hebt degelijke theaterpoppen nodig om de elementaire basistechnieken te verwerven. De figuren die het conservatorium van CEMPER geërfd heeft, zijn kwalitatief van een hoog niveau en prima inzetbaar om de knepen van het vak onder de knie te krijgen.”
Willem Verheyden, (figurentheater)docent, regisseur, performer-woordkunstenaar
De collectie van CEMPER bevond zich tot voor kort op dezelfde locatie als die van DE MAAN en haar voorloper Mechels Stadspoppentheater. De poppen van DE MAAN en Mechels Stadspoppentheater maken geen deel uit van dit traject.
Poppen in de pers
2021
- “Museum stelt toekomst unieke collectie Mechelse theaterpoppen veilig“
Gazet van Antwerpen — Mechelen, 31/05/2021 - “Museum stelt toekomst unieke collectie Mechelse theaterpoppen veilig“
Het Nieuwsblad — Mechelen, 31/05/2021 - “Hof van Busleyden neemt collectie Mechelse theaterpoppen over”
“Het Laatste Nieuws — Mechelen, 31/05/2021 - “124 Mechelse theaterpoppen krijgen onderdak in Hof van Busleyden“
RTV Mechelen, 1/06/2021 - “Honderden theaterpoppen naar musea“
De Standaard, 1/06/2021 - “Honderden theaterpoppen vinden nieuwe thuis bij musea“
Invlaanderen.be, 1/06/2021 - “Museum Hof van Busleyden neemt unieke collectie Mechelse theaterpoppen over“
Invlaanderen.be, 1/06/2021 - “Schenking van 25 handpoppen uit de poppencollectie CEMPER“
Website Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiendenis - “Toekomst verzekerd voor unieke collectie Mechelse theaterpoppen“
Website Groen — Mechelen, 1/06/2021 - “Les spectacles de marionnettes : un patrimoine préservé“
La libre Belgique, 6/06/2021 - “Meer dan 300 theaterpoppen vinden nieuwe thuis in Huis van Alijn“
Cultuur In Beeld, 15/09/2021 - “Ghelamco Arena is nieuwe thuis voor 300 waardevolle Gentse theaterpoppen“
Het Nieuwsblad — Gent, 17/09/2021 [betalend artikel] - “Driehonderd theaterpoppen keren terug naar Gent“
De Standaard — Gent, 17/09/2021 [betalend artikel] - “Een figurentheatercollectie die zo divers en omvangrijk is, verdient een goed onderkomen“
faro | tijdschrift over cultureel erfgoed, jaargang 14, nr. 4, p. 18 — 21
2019
Collectiebeherende instellingen konden zich tot januari 2020 zich kandidaat stellen. De respons uit binnen- en buitenland was groot:
- “Theaterpoppen zoeken thuis“
Radio Reflex — Mechelen, 23/09/2019 - “CEMPER zoekt thuis voor 400 historische theaterpoppen“
Het Laatste Nieuws — Mechelen, 24/09/2019 - “Honderden historische theaterpoppen zoeken nieuwe thuis“
Radio 2 — Antwerpen, 24/09/2019 - “Honderden historische theaterpoppen zoeken nieuwe thuis“
VRT NWS, 24/09/2019 - “Laat historische theaterpoppen in Mechelen blijven!“
Mechelen Blogt, 24/09/2019 - “Stad Mechelen zoekt onderdak voor grote poppencollectie“
RTV Mechelen, 24/09/2019 - “Honderden Mechelse theaterpoppen zoeken een nieuwe thuis“
Reportage RTV Mechelen, 24/09/2019 - “Theaterpoppen zoeken nieuwe thuis“
Pretwerk Nederland, 24/09/2019 - “400 historische theaterpoppen uit Mechelen zoeken nieuw onderkomen”
Gazet van Antwerpen — Mechelen, 25/09/2019 [betalend artikel] - “400 poppen zkn. nieuwe thuis: “Cultureel erfgoed dat bewaard moet worden. Het is werkelijk een unieke collectie”“
Het Nieuwsblad — Mechelen, 25/09/2019 [betalend artikel]
Op de foto
Deel dit artikel
Dankwoord
Met dank aan iedereen die betrokken was bij de waardering en de herbestemming van de collectie: Sigrid Bosmans, Paul Contryn, Roel Daenen, Laurence De Bolle, Luk De Bruyker, Eline De Lepeleire, Heidi De Nijn, Goedele De Veuster, Nathalie Ferket, Siel Meulendijks, Anne-Cathérine Olbrechts, Hilde Schoefs, Björn Siffer, Chris Snick, Hildegarde Van Genechten, Karel Van Ransbeeck, Willem Verheyden, Elke Verhoeven, Vicky Vermoesen, Fernand Verreth, Marijke Wienen en Linda Wullus.
Met dank aan de vrijwilligers van Museum Hof van Busleyden, Jul, José en Lily, voor de jarenlange hulp bij de inventarisatie van de collectie.
Met dank aan Stad Mechelen, Vlaamse overheid, DE MAAN en FARO.
