Verslag: IASA congres in Hilversum

IASA (International Association of Sound and Audiovisual Archives) is de wereldwijde professionele vereniging van audiovisuele archieven en bestaat dit jaar precies 50 jaar. En dat werd gevierd met hun 50ste congres.

Al die tijd ijvert IASA voor het ontwikkelen van professionele standaarden en praktijken met betrekking tot het audiovisueel erfgoed. Dat doen ze onder meer door richtlijnen uit te geven: over hoe het analoog audiovisueel erfgoed te bewaren, over hoe het digitaal erfgoed te bewaren, over conservatie en preservatie van video’s, … Hun uitvoerige richtlijnen zijn het resultaat van ampel overleg tussen specialisten uit de hele wereld. En voor de ontsluiting van audiovisueel-materiaal, publiceerde IASA de Cataloguing Rules, een specifiek metadataschema. Al hun richtlijnen kan je samen met andere publicaties op hun website vinden.

Bedrijven uit de erfgoedsector laten zien wat
ze in huis hebben: een beschadigde grammofoonplaat
kan je nog lezen met een laser

Dit jaar vond hun jaarlijks congres plaats in Hilversum, de thuisbasis van zowat alle Nederlandse omroepen en mediahuizen. En in het hart daarvan bevindt zich het immense gecentraliseerde audiovisueel archief van Nederland: Beeld en Geluid. Dit toonaangevend instituut was de perfecte inspirerende locatie voor het vierdaags congres. 

Bij de les 

Congressen als deze bestaan meestal enerzijds uit een aantal beschouwde lezingen, waarbij nieuwe inzichten worden voorgelegd aan een publiek van professionals en anderzijds uit een aantal casussen uit de praktijk, waarbij men kort vertelt hoe men ​‘in korte tijd’ en ​‘met beperkte middelen’ een collectieonderdeel ​‘geconserveerd heeft’, ​‘ontsloten heeft’, ​‘gedigitaliseerd’, of ​‘gemetadateerd’.

Dietrich Schüller doceert: ​“One copy is no copy!”

Opmerkelijk was dat er daarnaast ook plaats werd gemaakt voor lekker ouderwetse educatie en vorming. Dit was een echte meerwaarde voor het congres. Zo werden de IASA richtlijnen voor conservatie van audiovisueel erfgoed (IASA-TC 03) en de richtlijnen voor bewaring van audiovisuele dragers (IASA-TC 05) uitvoerig toegelicht door emincence grise Dietrich Schüller (een van de belangrijke steunpilaren van IASA). 

Bertram Lyons gaf een snelcurus over The composition of digital audio and video files tot de 0‑en en I‑en ons rond de oren vlogen. En geluidstechnicus Neil Garner onthulde ons in zijn Bluffers Guide to sound and digital audio alle geheimen van analoog en digitaal geluid. Met auditieve voorbeelden erbij. 

Want we weten wellicht allemaal wel dat een mp3-bestand een lossy compressie is (waarbij je dus geluidsinformatie verliest) en FLACC-compressie een lossless compressie is, waarbij het bestand kleiner in omvang is maar er helemaal geen informatie verloren gaat. Maar hij toonde het ook aan: door beide geluidsbestanden ​‘af te trekken’ van het (niet gecomprimeerde) origineel bestand, hoor je precies welke geluidsinformatie er sneuvelt bij compressie: bij een mp3-bestand een soort auditieve brij en bij het FLACC-bestand helemaal niets: het bleef compleet stil. Dus: geen enkele informatie ging verloren. 

Livemuziek voor het nageslacht 

Een kenmerk van audiovisuele archieven is dat hun conserveringsproblematiek omgekeerd evenredig is met de ouderdom van hun collectie. En dan gaat het niet alleen over het verval van audiovisuele dragers, de risico’s van migratie naar nieuwe dragers en de constante zorg die digitale bestanden vergen. 

Het gaat vooral over het gebrek aan een erfgoedreflex bij de vroegere producenten en beheerders van de collecties. Hoe vaak horen we niet dat er beeldmateriaal uit de jaren 50, 60 en 70 verloren is gegaan omdat de banden zoek zijn of omdat ze simpelweg overtaped werden met andere audio of video. 

Het livemuziekprogramma Austin City Limits (casus voorgesteld door Amanda Moore) had dit probleem gelukkig niet: het programma – de langst lopende tv-muziekshow ter wereld – loopt al ononderbroken sinds 1976 en dat zorgt voor een schat aan archiefmateriaal (zie ook hun youtubekanaal). Vooral audiovisueel materiaal, maar ook foto’s of documenten. De uiterst complexe archivering en ontsluiting van dit materiaal wordt momenteel gedaan door een ​‘agile’ team, dat zich snel kan aanpassen aan veranderende omstandigheden, zowel op technisch, logistiek als financieel vlak.

Van een ander muziekprogramma konden we de archiveringsproblematiek rechtstreeks vernemen van de maker ervan: Jan Douwe Kroeske maakt sinds 1987 de zeer gewaardeerde 2 Meter Sessies, een radioprogramma waarbij de muzikanten een intiem, vaak akoestisch concert in de studio gaven. 

Omdat het intussen immense archief privébezit is (het programma werd in de loop der jaren door diverse omroepen gehost), kan Jan Douwe Kroeske geen beroep doen op Beeld en Geluid, dat zich op collecties van de omroepen en de overheid focust. Om alles te verwerken, te digitaliseren en te ontsluiten werd een crowdfundingsproject opgezet. Voor een gewaardeerd programma als de 2 Meter Sessies en met een gerespecteerd presentator en BN’er als JDK kwamen er genoeg fondsen binnen om dit werk aan te vatten. Maar toch blijft het vreemd dat de Nederlandse overheid (net als bij ons) hierin geen rol wenst te spelen. 

Langdurige bewaring: something old, something new

Dat de bewaringsproblematiek van audiovisueel materiaal groot en complex is en nog steeds geen uiteindelijke oplossing kent, is geen nieuws. Het is een constante zoektocht naar de beste methoden om digitale bestanden beschikbaar en leesbaar te houden. Met alle conversie, migratie en emulatie die daarbij hoort. Opmerkelijk daarbij is dat er regelmatig oude technieken opduiken. Voor back-ups is Linear Tape-Open (LTO) de standaard: een magnetische tape met (relatief) lange levensduur.

En als het echt duurzaam moet zijn, levert PIQL een oplossing. Voor belangrijke informatie, die nooit verloren mag gaan leveren zij een ​‘tijdscapsule’. Die capteert digitale informatie van alle soorten (geluid, tekst, beeld, video) met alle metadata op een (alweer) band en fungeert totaal onafhankelijk van welke soft- of hardware dan ook. De tapes worden opgeslagen in vroegere mijnschachten in Spitsbergen (Noorwegen), waar ze – naast alle andere beveiligingsmaatregelen – ook bewaakt worden door de ijsberen die er rondlopen.

Voorts waren er interessante casussen over etnomusicologisch immaterieel cultureel erfgoed, waarbij de relatie tussen het archief, het borgen en de zogenaamde ​‘source communities’ niet altijd vlot verliep. Of over de moeizame weg naar bewaring die de muziekbibliotheek van de Nederlandse omroepen gekend heeft (ze ligt nu veilig in drie aanpalende kelders in het Muziekcentrum van de omroep waar ze eveneens via crowdfunding ontsloten kan worden). Wie weet zijn we volgend jaar in Ierland weer van de partij.

De oude kaartenbak van de muziekbibliotheek van
de Nederlandse omroep — ook die werd bewaard