De poppencollectie van Spelleke van de Muide

Huis van Alijn in Gent beheert een bijzondere collectie theaterpoppen en decors van het Spelleke van de Muide, een van de belangrijkste poppentheaters in Vlaanderen die aan de basis lag van een ware ​‘renaissance’ van het poppenspel in Gent.

Geschiedenis van het Spelleke van de Muide

Het Spelleke van de Muide was een van de belangrijkste poppentheaters die Vlaanderen in het algemeen en Gent in het bijzonder gekend heeft. Het lag aan de basis van een ware ​“renaissance” van het poppenspel in Gent, die tot vandaag voelbaar is in de activiteiten van een reeks Gentse traditionele poppentheaters. Het poppentheater was actief tussen 1922 en 1944 in Gent en de rest van Vlaanderen. Het Spelleke werd aanvankelijk geleid door 4 poppenspelers: Frans Casteels, E.H. Vandenbroucke; Oscar Vervaecke en Gustaaf De Puydt. Bijzonder is dat deze poppenspeltraditie uit het interbellum tot op de dag van vandaag invloed en navolging kent, en dus mee de ontstaansgeschiedenis schrijft van het huidige poppenspel, zeker in het Gentse. De Vlaamse poppenspeltradities ontwikkelden zich in elke regio verschillend. Iedere stad ontwikkelde zijn eigen ​“held”. De Gentse held, aanvankelijk ​“Pierrotje” — een personage dat enkel in de korte klucht na de gewone voorstelling optrad — werd bij het Spelleke van de Muide Pierke, en een volwaardig, dramatisch personage. Pierke vertoont uiterlijk gelijkenissen met Pedrolino, een van de centrale figuren van de Italiaanse commedia dell’arte die zeker in Gent zijn invloed liet gelden op het poppenspel. Vernieuwend in het Spelleke van de Muide is de combinatie tussen het klassieke drama en de klucht, waardoor het waanzinnig populair werd bij het publiek. Ook in deze combinatie lezen we de invloed van de commedia dell’arte af. Het Spelleke van de Muide kreeg een voorbeeldfunctie en werd een inspiratiebron voor vele tientallen poppentheaters in Gent en omstreken. Het betreft hier zowel theaters die ontstonden toen het Spelleke van de Muide nog actief was als theaters die pas nadien gesticht werden maar zich sterk inspireerden op de speelwijze van het Spelleke van de Muide. Het Spelleke van de Muide schreef dus mee de ontstaansgeschiedenis van heel wat Gentse en Vlaamse poppentheaters en ​“Spellekes”. Lode Hoste noemt het ontstaan van ​“het Spelleke van de Muide” dan ook de ​“renaissance” van het Gentse poppentheater. 

Waarde en kenmerken van de collectie van het Spelleke van de Muide

De collectie van het Spelleke van de Muide is bijzonder zeldzaam aangezien er maar één Spelleke van de Muide was en deze bovendien mee de geschiedenis geschreven heeft van de andere Gentse ​“Spellekes” en poppenspeltradities die erop volgen. De collectie heeft schakelwaarde aangezien het zelf de invloed van de Commedia Dell’Arte draagt en op haar beurt overdraagt naar andere poppenspeltradities. De figuur van Pierke, centraal in dit Spelleke, is van groot belang voor het collectieve geheugen van Gent, net als dit poppenspel in zijn geheel. Het gaat om een reeks prachtige poppen en decors die getuigen van een naïeve schoonheid. Zij werden vervaardigd door lokale kunstenaars, vaak volksmensen, die zich lieten inspireren door het ​“groot theater” en dit op hun eigen manier transponeerden naar het poppenspel. Ondanks het feit dat een groot deel van de collectie op dit moment verloren is, bewaart het Huis van Alijn een significant stuk van de collectie die als belangrijke getuige van deze poppenspeltraditie absoluut niet verloren mag gaan.

Verschillende bronnen stellen dat het Spelleke van de Muide, toen het omstreeks 1944 stilviel, beschikte over meer dan 100 poppen, naast tientallen decors en ontelbare rekwisieten. Hoewel hiervoor geen bewijzen zijn is dit zeer aannemelijk, gelet op het feit dat het theater meer dan 20 jaar actief was, een uitgebreid repertoire had en veel voorstellingen bracht. Nadat het poppentheater stopgezet was werd het echter lange tijd bewaard in bijzonder ongunstige omstandigheden. Op die wijze is wellicht een deel van de collectie vernietigd of verdwenen. In 1965 beslisten de toenmalige eigenaars, Pastoor Georges (Joris) Vandenbroucke en Gustaaf De Puydt, om wat er toen overbleef van de collectie te schenken aan het toenmalig Museum voor Volkskunde (nu Huis van Alijn).

Bibliografische referenties

• Vandenbroucke, J., Het Gentsch poppenspel, folkloristisch essay, Gent, Uitgeversfirma Artes, 1931.
• Van Es, F. e.a., De magie van het Poppenspel, 1943.
• Haeseryn, R. e.a., Catalogus Jubileumtentoonstelling ​“50 jaar het Gentse Pierke en 30 jaar ​“Spelleke van de Folklore” in het Gentse Museum voor Volkskunde, 1972.
• Hoste, Lode, Gent, Poppenspelstad, 1979.
• Poulain, Norbert e.a., Joris Vandenbroucke en het poppenspel, 1990.
• Van de Wiele, J., Het katholicisme in het Spelleke van de Muide: Een reis doorheen de woelige jaren van het interbellum in Gent, Universiteit Gent, masterthesis kunstwetenschappen, 2009 – 2010.

Bron: Els Silvrants-Barclay en Luk Van den Dries. Topstukken uit de theatergeschiedenis. Proeflijst (onderzoeksrapport in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap). Universiteit Antwerpen, september 2012.
Met dank aan de onderzoeksgroep Research Centre for Visual Poetics (UA) en de geconsulteerde experten.