Collectie van de Antwerpse Poesje

Onderdelen van de Poesje-collectie(s)

De collectie rond de Antwerpse Poesje uit het voormalige Volkskundemuseum werd opgesplitst en verdeeld tussen het MAS en de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience (EHC). Ook het Letterenhuis beheert een belangrijke Antwerpse collectie rond de Poesje.

In het MAS bevinden zich de stangpoppen (600 stuks), decorstukken (70 stuks) en theaterprogramma’s (1400 stuks). De zware poppen met twee stangen zijn typerend voor de oude Antwerpse poppenspellen. Hun koppen, lijven en kleding zijn, in hun rijke verscheidenheid, kostbare materiële getuigen van de creativiteit van generaties begaafde mensen uit het arbeidersmilieu. Je kan de stukken ook van thuis uit ontdekken via de MAS Collectie Online.

Het Letterenhuis bewaart, naast een reeks van 112 affiches, het archief van verzamelaar en Poesje-promotor Jan de Schuyter (opgedeeld in het fondsen Poesje (P 624) en Jan de Schuyter (S 535)).

De collectie in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience bevat handgeschreven schriftjes met toneelstukken (een reeks met 18 en een met 13 volumes), een reeks handgeschreven ​‘Oude boeken’ (18 vol.), een reeks ​‘Archivalia’ met administratieve aantekeningen en vergaderverslagen (4 vol.), handschriften (3 vol.) en typoscripts (tekst en speelteksten) van een publicatie van Jan de Schuyter. De overgeleverde handschriften zoals de notitieboekjes waarin de grote lijnen van elk stuk destijds genoteerd werden, zijn uiterst zeldzaam en waardevol. De neerslag van de bemiddelingsrol van Pasmans en zijn opvolgers tussen de hogere en lagere klasse, is in die boekjes te vinden. Van één van de directeurs, Armand Deschamps, is een ontroerende persoonlijke historiek van de Poesje bewaard gebleven: een belangrijk met knipsels aangevuld egodocument.

Een waardevolle collectie

De Antwerpse Poesje is het enige poppentheater in Vlaanderen waarvan de oorsprong op basis van archiefdocumenten getraceerd is tot ver in de negentiende eeuw. De overgeleverde collecties zijn zeer gevarieerd, dankzij de vele verschillende functies die het poppenspel in de loop der jaren vervulde, en bovendien uitzonderlijk volledig. Zij geven een unieke inkijk in de materiële middelen die de Antwerpse Poesje doorheen zijn geschiedenis inzette.

Dankzij het overgeleverde materiaal van verzamelaar en volkskundige Jan De Schuyter, die tijdens het interbellum spelers heeft ondervraagd, is nogal wat bekend over de voor Antwerpen typerende erg ruwe maar doorvoelde spelwijze evenals over de ​‘poesjetaal’. Over de samenstelling van het repertoire en de inspiratiebronnen ervan is ook dankzij hem veel geweten. Een uitzonderlijk element in deze is het feit dat er tot op de dag van vandaag nog steeds in dezelfde kelder gespeeld wordt als in 1862. Deze tijdcapsule schrijft dus de geschiedenis van een poppenspel dat tot op de dag van vandaag gespeeld wordt, en er ook nog steeds ​‘geactiveerd’ kan worden. Tenslotte is er het ontegensprekelijke belang van de Poesje in de Antwerpse context en de rol die het spel gespeeld heeft in het aanwakkeren van gemeenschapszin. Daarbij hoort ook de korte exotische hype die de poesje doormaakte in het artistieke en literaire milieu, waardoor dit erfgoed ook van belang is voor de kunst- en literatuurgeschiedenis.

Samengevat, deze poppenspelcollectie is een bijzonder volledige tijdscapsule en dus bijzonder zeldzame getuige van de 19^de en vroeg 20ste eeuwse Antwerpse geschiedenis, met ontegensprekelijk belang voor het collectieve geheugen. De notitieboekjes en handschriften die in de collectie zitten, hebben bovendien een belangrijke ijkwaarde door hun zeldzaamheid als egodocumenten.

Bronnen en literatuur

• De Schuyter, J. (1943). De Antwerpsche Poesje: zijn geschiedenis en zijn speelteksten. De Sikkel.
• Silvrants-Barclay, S. & Van den Dries, L. (2012, september). Topstukken uit de theatergeschiedenis. Proeflijst [onderzoeksrapport in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap]. Universiteit Antwerpen.
• Thijs, A.K.L. (1977). Van ​“Theater der Armen” tot burgerlijk poppenspel. Brood En Rozen : Tijdschrift voor sociale geschiedenis, 3, 55 – 82 en 140 – 168. AMSAB.
• Thijs, A. K. L. (1997). De Antwerpse poesjenellenkelder: van proletarisch vermaak tot bestanddeel van (klein)burgerlijke groepsculturen. In P. Vansummeren, R. De Beer, & T. Devens, Poesje‑, poppen en figurentheater te Antwerpen (pp. 55 – 83). Stad Antwerpen.

Met dank aan de onderzoeksgroep Research Centre for Visual Poetics (UA) en de geconsulteerde experten.