Beiaard

Inleiding

De beiaardkunst en ‑cultuur maken al enkele eeuwen mee het muzieklandschap uit van de Lage Landen en Frankrijk. De aandacht voor het erfgoed van deze traditie lag tot voor enkele jaren vooral op het instrument zelf: via de toren waarin ze gevestigd zijn, werden heel wat instrumenten beschermd als onroerend erfgoed. Op de World Heritage List van Unesco prijken sinds 1999 een twintigtal Vlaamse belforten mét beiaard. Ook op het vlak van onderzoek lijken de inspanningen zich jarenlang vooral toegespitst te hebben op de campanologie of klokkenleer. Het overgrote deel van teksten (al dan niet in publicaties) waarin de beiaard een rol speelt, handelt over de bouwtechnische eigenschappen van het instrument en hoe die evolueerden: zijn klokken, de klavieren, het mechanische speelwerk, enz. Ook de beiaardiers zelf nemen sinds jaar en dag een voortrekkersrol op zich in de bestendiging van het instrument als erfgoed.

Onder de impuls van de Unesco Conventie voor het Borgen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed in 2003 kwam het beiaarderfgoedlandschap meer dan ooit in beweging. Er kwam de voorbije jaren steeds meer aandacht voor de Vlaamse beiaardcultuur. Om het met de woorden van beiaardier Luc Rombouts te zeggen: “[de beiaardcultuur] omvat de kunde van de beiaardiers, het wijzigende repertoire, de traditie van marktbespelingen en zomeravondconcerten, de formele en informele opleidingen, de rol van de beiaard als tolk van maatschappelijke gevoelens en evoluties, de plaats van de beiaard in de literatuur en in nationale ideologieën, de perceptie van het publiek, enz.”. Het is het complexe verhaal van de interactie tussen het instrument, zijn bespeler, zijn publiek en de maatschappij. In 2011 werd de beiaardcultuur opgenomen op de Inventaris Vlaanderen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed. Drie jaar later werden de initiatieven van de beiaardiers om de beiaardcultuur te borgen door Unesco erkend op het Register van Goede Borgingspraktijken.

Met de opname op de Inventaris Vlaanderen geeft de erfgoedgemeenschap te kennen de beiaardcultuur in haar geheel – niet enkel de instrumenten – te koesteren en in al haar facetten te willen doorgeven aan de generaties na ons. Diverse individu’s (de beiaardiers in de eerste plaats), maar ook de betrokken onderwijsinstellingen, de Vlaamse Beiaardvereniging, erfgoedorganisaties enz. ondernemen tal van acties die helpen de beiaardcultuur te borgen. Door verschillende acties te ondernemen, zorgen ze ervoor dat de beiaardcultuur blijft voortleven: van het schrijven van nieuwe composities, het in stand houden van de wekelijkse bespelingen, het inrichten van onderwijs, over onderzoek, de restauratie van beiaarden, educatieve projecten, tot het organiseren van wedstrijden of masterclasses, het betrekken van nieuwe doelgroepen, enz.

In 2010 voerde Resonant (nu CEMPER) een onderzoek naar het erfgoed van de beiaardiers. Bij een bevraging van enkele tientallen beiaardiers stelden we vast dat ieder van hen zelf archief creëert en bewaart. En ook andere actoren (zoals steden en gemeenten, enkele onderwijsinstellingen, koepelorganisaties, klokkengieterijen, overheidsinstellingen, archiefinstellingen, onderzoekers, enkele specifieke musea en heemkundige kringen) bewaren documenten en/​of objecten die refereren aan de beiaardcultuur: bladmuziek, opnames, contracten, brieven, affiches, programmaboekjes, publicaties, afbeeldingen, kunstwerken, klokken, schaalmodellen …

Tijdens de eerste COVID-19-lockdown in 2020 voerde CEMPER onderzoek naar de impact van de lockdown op muzikale activiteiten. Ook de beiaardiers werden toen bevraagd. Het bleek dat hun muzikale praktijk uitermate ​‘coronaproof’ was. Een beiaardier speelt alleen in een klokkentoren. Het instrument is in de wijde omgeving ervan te horen waardoor de sociale afstand bewaard kon worden door luisteraars. Door een slimme keuze van het repertoire – met nummers over hoop en weerbaarheid – werkte de beiaard verbindend in deze lastige periode.

Overigens maakt CEMPER deel uit van de werkgroep en algemene vergadering van het Belgian Carillon Heritage Committee. Dit intergouvernementele comité monitort de borgingsactiviteiten in de Belgische beiaardwereld, organiseert tweejaarlijks een inspiratiedag, spoort hiaten in de borgingsactiviteiten op en initieert daartoe eigen borgingsacties.